Vì sao chúng ta rơi vào vòng xoáy?
Bạn có bao giờ thấy mình cứ nghĩ đi nghĩ lại một chuyện rồi càng nghĩ càng thấy tệ không? Mình cũng vậy. Hóa ra có tên gọi cho hiện tượng này - “vòng xoáy” (spiral).
1. Những câu hỏi luôn ẩn sâu trong đầu
Ai cũng có vài câu hỏi cứ âm ỉ trong lòng:
- “Mình có hợp với đám này không nhỉ?”
- “Mình có đủ giỏi không?”
- “Người ta có thật lòng coi trọng mình không?”
Bình thường thì những câu hỏi này cứ nằm yên đó thôi. Nhưng có khi nào đó - một câu nói, một cái nhìn, một tình huống - thì nó bật dậy. Lúc đó là lúc nó biến thành cái kính mà ta nhìn mọi thứ qua đó.
2. Khi não bộ bắt đầu “não” quá
Một khi câu hỏi đó bật lên rồi, não mình bắt đầu tập trung vào toàn bộ thứ tiêu cực.
Ví dụ:
- Sếp nói một câu hơi khó nghe → não nghĩ ngay “chắc mọi người không tôn trọng mình”
- Bạn bè nhìn mình rồi quay đi → não kết luận “ừ thì mình bị cô lập rồi”
Cái này có tên gọi là “tiny fact, big theory” - tức là lấy một sự kiện siêu nhỏ rồi phóng to thành cả một lý thuyết khổng lồ. Kiểu như tìm “chứng cứ” để chứng minh cho suy nghĩ tiêu cực của mình vậy.
3. Vòng lặp đen tối
Càng nghĩ nhiều, càng tin vào nó. Rồi nó trở thành sự thật luôn.
Cụ thể là sao:
- Mình tin “mình không thuộc về đây” → hành động dè dặt, rụt rè
- Người khác thấy mình xa cách → họ cũng ít chủ động hơn
- Hành vi của họ lại thành “bằng chứng” cho niềm tin ban đầu của mình
Thế là vòng lặp bắt đầu: nghĩ tiêu cực → hành động tiêu cực → người khác phản ứng tiêu cực → củng cố suy nghĩ tiêu cực. Cứ thế quay mãi.
4. Nhưng may mắn là có cách phá vòng lặp
Tin vui là mình hoàn toàn có thể bẻ cong cái vòng xoáy này. Đôi khi chỉ cần một thứ nhỏ nhỏ thôi:
- Một câu nhắn nhủ: “Nhiều người cũng từng cảm thấy lạc lõng lúc mới vào, bình thường thôi mà”
- Một góc nhìn khác: “Người ta im lặng không phải vì ghét mình, có khi họ đang bận thôi”
- Một cơ hội để tâm sự và được khẳng định: “Ừ cảm giác đó ai cũng có, không phải chỉ mình bạn đâu”
Những thứ này tuy nhỏ nhưng giúp mình nhìn lại câu hỏi theo cách tích cực hơn. Từ đó vòng xoáy bắt đầu đi lên thay vì đi xuống.
Áp dụng vào đời sống thế nào?
1. Nơi làm việc: Hỗ trợ người mới
Khi có đồng nghiệp mới vào, hãy chủ động nói: “Bình thường lúc đầu ai cũng thấy lạc lõng thôi, mình cũng vậy hồi trước. Từ từ sẽ quen mà.”
Câu này đơn giản nhưng giúp người ta bớt lo lắng, dễ hòa nhập hơn nhiều.
2. Trong cuộc sống: Đừng vội kết luận
Bạn gửi tin nhắn mà người ta trả lời ngắn lủn? Đừng vội nghĩ “chắc họ ghét mình”. Có thể họ đang bận, đang họp, hoặc đơn giản là không giỏi nhắn tin.
Hỏi lại bản thân: “Có cách giải thích tích cực nào khác không?” - câu này rất hữu ích.
3. Nếu bạn là sếp/leader: Góp ý khéo léo
Thay vì chỉ nói “Cái này sai”, thử nói “Phần kia bạn làm tốt đấy, còn chỗ này thì sửa lại thế này sẽ ổn hơn.”
Kiểu này nhân viên sẽ không rơi vào vòng xoáy “mình kém quá” mà vẫn biết được cần cải thiện gì.
4. Với bản thân: Viết nhật ký biết ơn
Mỗi tối trước khi ngủ, ghi ra 3 điều tốt trong ngày - dù nhỏ nhỏ cũng được. “Hôm nay ăn phở ngon”, “Được khen ở công ty”, “Giúp được bạn một việc”.
Làm đều đặn sẽ giúp não mình tập trung vào mặt tích cực hơn.
Kết
Vòng xoáy không phải lúc nào cũng xấu. Nó có thể đi xuống nhưng cũng có thể đi lên. Chỉ cần biết cách đặt lại câu hỏi, nhìn sự việc theo góc độ khác, và làm những thứ nhỏ nhỏ đúng lúc.
Lần sau khi thấy mình bắt đầu nghĩ quẩn, hãy dừng lại một chút và tự hỏi: “Mình đang trong vòng xoáy hả? Có cách nào bẻ nó không?”
Nhiều khi chỉ cần nhận ra là đã thắng được nửa đường rồi đấy.
Bài viết tóm tắt từ Why We Spiral – Behavioral Scientist